ၵွပ်ႈသင်လႄႈ ဢိင်သၼ်ႇ၊ March 28 ၼႆႉ ပဵၼ်ဢိင်သၼ်ႇၵွပ်ႈလွင်ႈတၢင်းသင်

ၵဵပ်းႁွမ်တွမ်တႅမ်ႈလႄႈပိၼ်ႇမႃး - ၶုၼ်ၶိင်း

ဢွၼ်တၢင်းသုတ်း ၶႂ်ႈလၢတ်ႈဝႃႈ ယႃႇမႆႈၸႂ်၊ ပဵၼ်ၸႂ်သုၵ်ႉသၢၵ်ႉ trauma ၸွမ်း လွင်ႈၽႅၼ်ႇလိၼ်ဝႆ ၼႆႉယူႇ။ ဢၼ်ႁဝ်းၶဝ် ၵူႊၵေႃႉႁဵတ်းလႆႈတေႃႈလဵဝ်တႄႉ သိုပ်ႇပိုၼ်ႊၽေၶေႃႈမုၼ်း တီႈဢၼ်လူဝ်ႇတၢင်းၸွၺ်ႈထႅမ်၊ သိုပ်ႇပိုၼ်ႊ  ၽေလွင်ႈၵၢၼ်ႇလူႇၶၢမ်ႇ၊ ဢမ်ႇၼၼ် ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ၶဝ်ႈႁူမ်ႈသၢင်ႈ ငိုၼ်းၼႂ်းၵၢၼ် ၸွၺ်ႈထႅမ်ၵူၼ်းထူပ်းၽေး။ မိူင်းတႆး ၸၢင်ႊပဵၼ် ဢိင်ႇသၼ်ႇႁၢဝ်ႈႁႅင်းယူႇၼႄႇၼႆ  တႃႇတေပဵၼ်ယၢပ်ႇ။ ဢဵၼ်သၢႆၼႆႉ မီးတင်းတႃႈလိူဝ်ႇ (တႃႈၶီႈလဵၵ်း) ၵွၺ်း။ လွင်ႈတၢင်း ၼွင်ႁၢႆးယႃႈ လႆႈတုမ်ႉတိူဝ်ႉၼႆႉ ၵွပ်ႈတၢင်းယွၼ်ႈ ဢၼ်ပဵၼ် တီႈၸေႊၵႅင်း၊ ထႅင်ႈဢၼ်ၼိူင်ႈ ပဵၼ်ၼႃႈလိၼ် ဢုင်ႇ၊ ႁိူၼ်းသဝ်း ဢမ်ႇၶႅင်လႅင်း။ ၵွပ်ႈတိုၵ်ႉၺႃး ၽေးၼမ်ႉ ဢမ်ႇပႆႇပေႃးႁိုင်။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ ထုင်ႉၼွင်ႁၢႆးယႃႈ ပဵၼ်တီႈတုမ်ႉယွၼ်ႈႁႅင်းၼႂ်းမိူင်းတႆး။

ယိူင်းဢၢၼ်းလိၵ်ႈႁူဝ်ၼႆႉတႄႉၵေႃႈ ၶႂ်ႈႁႂ်ႈၵူၼ်းလၢတ်ႈၵႂၢမ်းတႆးႁူႉလွင်ႈဢိင်ႇသၼ်ႇ၊ ၶႂ်ႈႁႂ်ႈၵူၼ်းတႆး ၸိူဝ်း ယိပ်းၶိူင်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်း ၵၢၼ်ႈပူၼ်ႉပၢၼ်မႂ်ႇ(Post modern) ၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈမီးလၢႆးဝူၼ်ႉပၢၼ်မႂ်ႇ ဢၼ်ယၼ်လွင်ႈလႄႈ တၢင်း ၼင်ႇ ပၢႆးႁပ်ႉႁၼ် ၵၢပ်ႈပူၼ်ႉပၢၼ်မႂ်ႇ(Concept Post modern) သေ ဢွၵ်ႇမႃးၼႂ်းလူၵ်ႈပၢၼ်ၵဝ်ႇပၢၼ်ၵွၼ်ႇ (Traditional world) ။ လွင်ႈဢိင်ႇသၼ်ႇၼႆႉ ဢၼ်ၵုမ်ႇၼေးၽီလူး ၼၼ်ႉၵေႃႈ ယႃႇမီးယဝ်ႉ လႃးလႃး။

လုတ်ႇလူင်းၽိုၼ်လိၵ်ႈတီႈၼႆႉ

ဝၼ်းထီႈ 28 လိူၼ် March ပီႊ 2025 ၼၼ်ႉ ပဵၼ်သင်ၵႂႃႇ?

မိူဝ်ႈဝၼ်းထီႈ 28 လိူၼ် March ပီႊ 2025 ၼ်ႉ ၽေးဢိင်သၼ်ႇ ဢၼ်မီးႁႅင်း 7.7 မၵ်ႇၼီႇၵျုတ်ႉ  လႆႈယၼ်တီႈ ၵၢင်မိူင်းမၢၼ်ႊ ဢၼ်ၵႆၵၼ်တင်း ဝဵင်းမၼ်းတလေး မွၵ်ႈ 17 ၵီးလူဝ်ႇမီႇတႃႇသေ ပဵၼ်ၵႂႃႇတီႈ ဝဵင်းၸေႊၵႅင်းလႄႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ တုမ်ႉယွၼ်ႈ တိူင်းၸေႊၵႅင်း၊ တိူင်းမၼ်းတလေး၊ တိူင်းၼေႇပျီႇတေႃႇ လႄႈ မိူင်းတႆးၵွၺ်းဢမ်ႇၵႃး ထိုင်တူဝ်ႈမိူင်း မၢၼ်ႊ လႄႈ ယွၼ်ႈထိုင်ပႃး မိူင်းထႆး၊ မိူင်းဢိၼ်းတီးယႃး၊ မိူင်းပင်းၵလႃးတဵသ်ႉလႄႈ မိူင်းၶႄႇ ၵမ်ႈၽွင်ႈလူးၵွၼ်ႇ။  ဢၼ်လႆႈတုမ်ႉ ယွၼ်ႈထိုင်ၼႃႇႁၢႆႉႁႅင်းတႄႉ ပဵၼ်တွၼ်ႊၵၢင်မိူင်းမၢၼ်ႊ ထိုင်တီႈႁိူၼ်းတိူၵ်ႈ၊ သဵၼ်ႈတၢင်း၊ ၶူဝ် လႄႈ ႁူဝ်ႉပေႃးၵူၼ်ႇ ပင်း သေ မီးၾႆးမႆႈ ပႃးၼႆယူႇ။ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း ဢၼ်လႆႈမၢတ်ႇၸဵပ်းလႄႈ ဢၼ်လႆႈတၢႆၵႂႃႇ ၵွပ်ႈၽေးဢိင်ႇသၼ်ႇပွၵ်ႈၼႆႉ ပေႃး ဢဝ် ၶေႃႈမုၼ်း(Data) ၶွင် DVB ဝႃႈၼႆၸိုင် တေႃႇထိုင်ဝၼ်းထီႈ 1 လိူၼ် April ၼႆႉ  မီးၵႂႃႇထိုင် 8 ႁဵင်ပၢႆ၊ မၢတ်ႇၸဵပ်း 4,500 ပၢႆ လႄႈ လူႉတၢႆ 3,600 ပၢႆ။ လိူဝ်ၼၼ်ႉ ၵူၼ်းႁၢႆဝႆႉၵေႃႈ မီးယူႇ 700 ပၢႆ။ ယၢမ်းလဵဝ် တီႈထူပ်းၽေး ၼႂ်းမိူင်း ၸိူဝ်း ၵေႃႈ ၵူၼ်းမိူင်းၼႂ်းမိူင်း၊ ၼွၵ်ႈမိူင်း ႁူမ်ႈပႃး ၸုမ်းတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းၶဝ် ၶတ်းၸႂ်ၸွၺ်ႈၵၼ် ၼင်ႇပဵၼ်လႆႈ၊ လိူဝ်ၼၼ်ႉ လႆႈတၢင်းၸွၺ်ႈထႅမ်ၼွၵ်ႈမိူင်းဝႆႉ တင်းဢဵၼ်ႁႅင်း ႁူမ်ႈငိုၼ်းလႄႈ ယႃႈယႃလႄႈ တၢင်းလူဝ်ႇပိုၼ်ႉထၢၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉ တီႈ မိူင်းၶႄႇ၊ မိူင်းဢိၼ်းတီးယႃး၊ မိူင်းထႆး၊ မိူင်းယူႇဢႅသ်ႉ၊ မိူင်းမလေး၊ မိူင်းဝႅတ်ႉၼမ်း လႄႈ မိူင်းတၢင်ႇၸိူဝ်း။ 

တီႈၼႂ်းမိူင်းထႆး မိူင်းၵုင်းထဵပ်ႈၵေႃႈ လႆႈမီးႁိူၼ်းတိူၵ်ႈသုင် ဢၼ်တိုၵ်ႉၵေႃႇသၢင်ႈဝႆႉ လႆႈၵူၼ်ႈလူင်းလႄႈ ႁႅင်း ၵၢၼ် မိူင်းမၢၼ်ႊလႄႈထႆး လႆႈမၢတ်ႇၸဵပ်း လႄႈ တၢႆ ထိုင်ၸဵၼ်ႇ။ လိူဝ်ၼၼ်ႉ ၵူၼ်းဢၼ်ႁၢႆလၢႆဝႆႉ ယင်းတိုၵ်ႉၵိုတ်းယူႇ ၸမ်ၸမ် 90 ။ တႃႇတေယူတ်းယႃၵူၼ်းမိူင်းလႄႈ ႁႅင်းၵၢၼ် ဢၼ်လႆႈမၢတ်ႇၸဵပ်းၵွပ်ႈ ၽေးဢိင်ႈသၼ်ႇဢၼ်ယွၼ်ႈထိုင် မိူင်းၵုင်းထဵပ်ႈၼႆႉသေ ၸွမ်ၽွင်းလူင်မိူင်းထႆး လႆႈပိုၼ်ႊၽၢဝ်ႇ ႁႂ်ႈလႆႈယူတ်းယႃဢမ်ႇသဵင်ႈၵႃႈၸႂ်ႉၸၢႆႇသင်။ ငဝ်းလၢႆး တေႃႈလဵဝ် တိုၵ်ႉသိုပ်ႇႁႃၵူၼ်းဢၼ်ႁၢႆဝႆႉ ၼႂ်းၵၢၼ်သွၵ်ႈႁႃၼႆႉ မိူင်းထႆးလႆႈ တၢင်းၸွၺ်ႈထႅမ်ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇ ၽၢႆႇၶူၼ်ႉႁႃ ၵူၼ်းတီႈမိူင်းဢီႇသရေးသေ လိူဝ်ၼၼ်ႉ ၽၢႆႇၸုမ်းမိူင်းဝၼ်းတူၵ်းၶဝ်ၵေႃႈ မီးငိုၼ်းၸွၺ်ႈထႅမ်မႃးယူႇမိူၼ်ၵၼ်။

                  ယၼ်ၼိူဝ် ၽေးဢိင်ႇသၼ်ႇၼႆႉသေ တေမႃးတႅမ်ႈၼႄလွင်ႈတၢင်းဢၼ်လႆႈပဵၼ်မႃး ၽႅၼ်ႇလိၼ်ဝႆ လူၺ်ႈႁဝ်း ၸၢင်ႊပွင်ႇၸႂ်ႁူႉႁၼ်ၸွမ်းလူၺ်ႈလၢႆးပၢႆးသၢႆႊ၊ ၵွပ်ႈသင်လႄႈ မိူင်းမၢၼ်ႊထိုင်တီႈလႆႈ ထူပ်းၺႃး ၽေးဢိင်ႇသၼ်ႇ၊ ႁဝ်းၶဝ်ၸၢင်ႊဢဝ်တွၼ်ႊသွၼ်ၼင်ႇႁိုဝ်လႄႈ တေလႆႈမီးလွင်ႈမႆႈၸႂ်လႅၼ်ႊ မိူင်းတႆးၼႆႉတၢၼ်ႇႁိုဝ်ဢၼ်ဝႃႈယဝ်ႉၶႃႈ။

ၽႅၼ်ႇလိၼ်ဝႆ ႁိုဝ် ဢိင်သၼ်ႇ ဢၼ်ဝႃႈ ႁဵတ်းႁိုဝ်ပဵၼ်မႃး

ၼႃႈလိၼ်ၵမ်ႇၾႃႇ Outer Layer (Crust) ၼႆႉ ၶွတ်ႇၽွတ်ႈဝႆႉလူၺ်ႈၵွၼ်ႈၽႅၼ်ႇႁိၼ်လူင် လၢႆလၢႆၵွၼ်ႈ ဢၼ် ႁဝ်းႁွင်ႉဝႃႈ Tectonic plates  ၼႆယူႇ။ ၵွၼ်ႈၽႅၼ်ႇႁိၼ်လူင်ၸိူဝ်းၼႆႉၸမ်ႉ တူင်ႉၶၢႆႉဝႆႉယူႇၵမ်းဢိတ်းဢိတ်းတီႈ ၼိူဝ်ႈ ၸၼ်ႉၵၢင်ၶွင်လူၵ်ႈ ဢၼ်မီးႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ Mantle ၼၼ်ႉ ၵူႊယၢမ်းယူႇ။ ၼိူင်ႈပီႊ တေတူင်ႉၶၢႆႉယူႇ 2 ထိုင် 5 cm မွၵ်ႈ 1.2 ထိုင် 2 ပႅၵ်ႉ ။ ၸဝ်ႈပၢႆးသၢႆႊၶဝ်ႁပ်ႉႁၼ်ဝႃႈ လွင်ႈတၢင်းဢၼ် Tectonic plates ၸိူဝ်းၼႆႉ တူင်ႉၶၢႆႉယူႇၼႆႉ ပဵၼ်ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ တၢင်ႉမႆႈ ဢၼ်လုၵ်ႈမႃးတီႈၵႅၼ်လူၵ်ႈ(Earth’s core) ၼၼ်ႉ ႁဵတ်းပဵၼ်မႃး convection current တီႈၼႂ်းၸၼ်ႉ mantle ။  Convection current ဢၼ်မီးတီႈ ၼႂ်း Mantle ၼႆႉႁမ်ႉ ၸၼ်၊ ဢီး ၵွၼ်ႈၽႅၼ်ႇႁိၼ်လူင် Tectonic plates ၸိူဝ်းၼႆႉတူင်ႉၶၢႆႉယူႇယဝ်ႉ။ မိူင်းမၢၼ်ႊၼႆႉၸမ်ႉ ပၵ်းဝႆႉယူႇ ၼႂ်းၵႄႈၵွၼ်ႈၽႅၼ်ႇဢိၼ်းတီးယႃး လႄႈ ၵွၼ်ႈၽႅၼ်ႇယူႇ ရေးသျႃး။

လၢတ်ႈငၢႆႈငၢႆႈ Tectonic plate ၼႆႉ ပဵၼ်ၽႅၼ်ႇႁိၼ်လူင် ၼင်ႇ ၵွၼ်ႈယူရေးသျႃး၊ ၵွၼ်ႈဢိၼ်းတီးယႃး။ Fautls ၼႆႉၸမ်ႉ ပဵၼ်ဢဵၼ်ႁွၺ်းၸတ်ႉတၢင်းလၢႆဢၼ်မီးယူႇၸွမ်းၶွပ်ႇလႅၼ်ႊ (boundaries) ၶွင်ၵွၼ်ႈၽႅၼ်ႇႁိၼ်လူင် Tectonic plates ၶဝ်လႄႈ ၼႂ်းၵၢင်ၵွၼ်ႈၽႅၼ်ႇႁိၼ် plates ၶဝ်။ မိူဝ်ႈၽွင်း ၵွၼ်ႈၽႅၼ်ႇႁိၼ်လူင် Tectonic plate ၸိူဝ်းၼႆႉ တူင်ႉၶၢႆႉ၊ ၸၼ်၊ ဢီး၊ ထူၵၼ်မႃး ႁိုင်ၶၢဝ်းၼၢၼ်းမႃးၸိုင် ႁဵတ်းႁႂ်ႈၽႅၼ်ႇႁိၼ်လူင်ၸိူဝ်းၼႆႉ ၶဵင်ႈမႃးတီႈလႅၼ်ႊ တိတ်းၸပ်းၵၼ်ဝႆႉ ၼၼ်ႉလႄႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈဢွၵ်ႇမႃး ႁႅင်းၶဵင်ႈၶႅင် Enormous tension ယူႇ။ မိူဝ်ႈၽွင်းႁႅင်းဢၼ်ဢီးႁႂ်ႈ plates ၸိူဝ်းၼႆႉတူင်ႉၶၢႆႉၼႆႉ ၼမ်လိူဝ်သေ ႁဵင်းဢၼ်ၸၼ်ႁႂ်ႈ plates ၶဝ် တိတ်းၸပ်းၵၼ် မႃး ၼၼ်ႉၼႆ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ ၽႅၼ်ႇႁိၼ်ၶဝ်ၵိုင်ႉၵၢင်ႉတူင်ႉၶၢႆႉယွၼ်ႈႁႅင်း ၸွမ်းသၢႆဢဵၼ်ႁွၺ်းၸတ်ႉ faults ၼၼ်ႉလႄႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈပဵၼ်မႃးၽႅၼ်ႇ လိၼ်ဝႆ။

ဢိင်သၼ်ႇဢၼ်ပဵၼ်ၵႂႃႇမိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉ ၸဝ်ႈပၢႆးလႅင်ႊလိၼ်(Geologist) ၶဝ် ထတ်းသၢင်ဝႃႈ ပဵၼ်ဢိင်သၼ်ႇ Strike slip earthquake ။ ဢိင်သၼ်ႇ ဢၼ်ထုၺ်ၶိုၼ်ႈလူင်းပိၼ်ႈၽူၼ်ၵၼ်။ ပဵၼ်မဵဝ်းၵွၼ်ႈၽႅၼ်ႇႁိၼ် ဢမ်ႇၶဝ်ႈ မႃးသွၼ်ႉၵၼ်သေ ပဵၼ်မဵဝ်းၶဝ်ထုၺ်ႇၵႂႃႇတၢင်းၶၢင်ႈ။ မိူဝ်ႈၽွင်းၽႄဢွၵ်ႇၵႂႃႇၼင်ႇၼႆႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၼႃႈလိၼ်တႅၵ်ႈငၢၵ်ႈ ၵႂႃႇ ထိုင် လၢႆလၢႆၵီႇလူဝ်ႇမီႇတႃႇသေ မီးၾူင်း(Wave) ဢိင်သၼ်ႇဢွၵ်ႇမႃးၸွမ်း။

ၵၢၼ်တႅၵ်ႈ ဢိင်သၼ်ႇၼႆႉ မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်း တေဢဝ် Richter scale သေတႅၵ်ႈ။ ဝၢႆးမႃး ၸင်ႇလႅၵ်ႈမႃးၸႂ်ႉ Moment magnitude scale (MMS၊ မဵတ်ႇမၢႆ Mw ) ဢၼ်တႅၵ်ႈ တၢင်းႁႅင်း ဢၼ်ထုၵ်ႇပွၺ်ႇဢွၵ်ႇမႃးယူႇ။ လၢႆးတၢင်းၼႆႉ ၸႂ်ႉ Logarithmic scale ဝႆႉလႄႈ မိူဝ်ႈတူဝ်ၼပ်ႉမၼ်းယႂ်ႇမႃး ၼိူင်ႈတူဝ်ၼႆ လၢတ်ႈလႆႈဝႃႈ တၢင်းႁႅင်းမၼ်း လိူဝ်မႃး 32 ပုၼ်ႇယူႇ။ တူဝ်ယၢင်ႇမၼ်း တၢင်းႁႅင်း 7.7 ၼႆႉ ႁႅင်းလိူဝ် တၢင်းႁႅင်း 5.1 ၼၼ်ႉ 1050 ပုၼ်ႈပၢႆပၢႆၵွၼ်ႇ။

တၢင်းတႅၵ်ႇၶွင်လိၼ် Repture ၼၼ်ႉ ၸမ်ပိုၼ်ႉလိၼ်ႁႅင်းၼႃႇလႄႈ ၸင်ႇလႆႈတိူဝ်းတုမ်ႉယွၼ်ႈႁႅင်း။ မိူဝ်ႈ ၾူင်း(Wave) ဢိင်သၼ်ႇ ၽိုတ်ႉဢွၵ်ႇမႃးၵူႊၽၢႆႇၼၼ်ႉ တိူဝ်းႁဵတ်းႁႂ်ႈတုမ်ႉတိူဝ်ႉ ငဝ်ႈမၼ်းလႄႈ လႅၼ်ႊတီႈၵႆလႆႈ။

ၾူင်း(Wave) ဢိင်ႇသၼ်ႇ တၢမ်းလင် (Aftershocks)

                  ဝၢႆး Wave ဢိင်ႇသၼ်ႇလူင် ယဝ်ႉၵႂႃႇၼၼ်ႉ ၸၢင်ႊမီး wave ဢၼ်တၢမ်းမႃးတၢင်းလင် ၼႂ်းလၢႆၸူဝ်ႊမူင်း၊ ဝၼ်း၊ ဝူင်ႈ လႄႈ ၸၢင်ႊထိုင်ပဵၼ်လိူၼ်ၵွၼ်ႇ။ သင်ႁိူၼ်းႁဝ်း တီႈယူႇႁဝ်း တိူဝ်ႉၶိူၵ်ႈဝႆႉ ဢမ်ႇၵိုင်ႇယူႇ။ မၼ်းၸၢင်ႊမီႊ ၶၢႆႉသူင်ႇႁႅင်းႁိပ်ႈယႃႊ(Stress transfer/ การส่งผ่านความเค้น/ ဖိအားလွှဲပြောင်းမှု ) လႄႈ သႅၼ်ႈဢဵၼ်ဢိင်ႇသၼ်ႇ ဢၼ် ၸပ်းတင်း သဵၼ်ႈဢဵၼ် ၸေႊၵႅင်းၼႆႉ မၢင်ႊတီႈ ၸၢင်ႊမီးၽေးလိူဝ်မႃး။

ဢဵၼ်ႁွၺ်းၼႂ်းလႅၼ်ႊၸေႊၵႅင်း (Faults)

                  ဢိင်ႇသၼ်ႇပွၵ်ႈဢၼ်ၼႆႉ ပဵၼ်ၸွမ်းသဵၼ်ႈဢဵၼ်ႁွၺ်းၸတ်ႉ Sagaing Faults တီႈ ၸေႊၵႅင်းသေ ပဵၼ် ဢဵၼ်ဢၼ်ၵႆႉမီးဢိင်ႇသၼ်ႇလႄႈ ၽေးယႂ်ႇလိူဝ်ပိူၼ်ႈ ၼႂ်းမိူင်း South East Asia ၼႆႉယူႇ။ သႅၼ်ႈဢဵၼ်ဢၼ်ၼႆႉ ပဵၼ်သႅၼ်း Strike-slip (ဘေးတိုက်ရွေ့လျားတဲ့ ပြတ်ရွေ့) သေ လႆႈထႅၵ်ႇၵၢင်မိူင်းမၢၼ်ႊ ႁူဝ်တေႃႇ ႁၢင် တၢင်းယၢဝ်း မွၵ်ႈ 1200 Kilometer ။ ၽၢႆႇတူၵ်းတေမီး India Plate၊ ၽၢႆဢွၵ်ႇၼႆႉ တေမီး Sunda Plate လႄႈ ၽၢႆႆႇႁွင်ႇဝၼ်းဢွၵ်ႇၼႆႉ တေမီး Eurasian Plate။ 

                  ၵူၼ်းၵမ်ႈၼမ် တေယူႇၸွမ်း သဵၼ်ႈဢဵၼ်ၸေႊၵႅင်းၼႆႉ ၼင်ႇ မၼ်းတလေး၊ ၼေႇပျီႇတေႃႇလႄႈ တႃႈၵုင်ႈ ၸိူဝ်းၼႆႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ မၼ်းမီးၽေးတေႃႇၵူၼ်းၸိူဝ်းယူႇႁိမ်းၼႃႈတီႈၼႆႉယူႇ။ သဵၼ်ႈဢဵၼ်ဢၼ်ၼႆႉ ၼိူင်ႈပီႊ တေ ၶၢႆႉယူႇၵမ်းဢိတ်းဢိတ်း ၼႂ်းၵႄႈ 0.7 ပႅၵ်ႉ ထိုင် 0.78 ပႅၵ်ႉၸိူဝ်းၼႆႉ။ မိူဝ်ႈၶၢဝ်းယၢမ်းဢၢၼ်ႇႁူဝ်သိပ်းပီႊမၼ်းမႃးယဝ်ႉ ၼၼ်ႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၼႃႈလိၼ်ၶဵင်ႈမႃးႁႅင်းသေ ၸင်ႇပဵၼ်မႃးၽေးဢိင်ႇသၼ်ႁၢဝ်ႉႁႅင်း။

သင်မႃးတူၺ်းၶိုၼ်း ဢိင်ႇသၼ်ႇ ဢၼ်ၵိူတ်ႇပဵၼ်ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႊ မိူဝ်ႈႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီႊပူၼ်ႉမႃးၼႆ

·       မိူဝ်ႈပီႊ 1839 ပဵၼ်ဢိင်ႇသၼ်ႇဢၼ်တၢင်းႁႅင်းမီး 8 သေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ မိူင်းဢႃႇဝ ပေႃးလႆႈၵူၼ်ႇပင်း။

·       မိူဝ်ႈပီႊ 1930 ၼၼ်ႉတေႉ ပဵၼ်ဢိင်ႇသၼ်ႇဢၼ်တၢင်းႁႅင်း မီး 7.3 လႄႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်းတၢႆ ဢၢၼ်ႇ ႁူဝ်ပၢၵ်ႇတီႈ ပႃႇၵိူဝ် (Bago) ။

·       မိူဝ်ႈပီႊ 1946 ၵေႃႈ မီးဢိင်ႇသၼ်ႇဢၼ်တၢင်းႁႅင်းသုင် ၽၢႆႇတူၵ်းဝဵင်း မၼ်းတလေးၼၼ်ႉ 2 ပွၵ်ႈယူႇ။

·       မိူဝ်ႈပီႊ 2011 ၼၼ်ႉ မီးဢိင်ႇသၼ်ႇ ဢၼ်တၢင်းႁႅင်းမီး 6.8 တီႈဝဵင်းတႃႇလိူဝ် (တႃႈၶီႈလဵၵ်း) မိူင်းတႆး လႄႈ မီးၵူၼ်းလႆႈလူႉတၢႆမၢတ်ႇၸဵပ်းယူႇ။

·       မိူဝ်ႈပီႊ 2012 ၸမ်ႉ မီးဢိင်ႇသၼ်ႇ ဢၼ်တၢင်းႁႅင်းမီး 6.8 လႄႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈတုမ်ႉယွၼ်ႈတွၼ်ႊ ၵၢင်မိူင်း မၢၼ်ႊ ထိုင်တီႈၵူၼ်းလႆႈတၢႆၼမ်ယူႇ။

ဢိင်ႇသၼ်ႇတီႈ သႅၼ်ႈဢဵၼ်ၸေႊၵႅင်းၼႆႉ တေထိုင်ၶၢဝ်းတႃႇပဵၼ်ထႅင်ႈယဝ်ႉဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ၾၢႆႇၽူႈလူင်ႉ လႅၼ်ႇၶဝ် ယၢမ်ႈပၼ်ၾၢင်ႉမႃးယူႇ။

ၵွပ်ႈသင်လႄႈ မိူင်းမၢၼ်ႊထူပ်းၺႃးဢိင်ႇသၼ်ႇ ႁၢဝ်ႈႁႅင်း

                  တၢင်းႁႅင်း ဢိင်သၼ်ႇ 7.7 ဢၼ်ဝႃႈ တီႈလႂ်ၵေႃႈ တေလူႉယႂ်ႇသုမ်းလူင်ယူႇယဝ်ႈ။ မိူင်းမၢၼ်ႊၼႆႉ ႁမ်ႉတိူဝ်ႉ မႅၼ်ႈ ၺႃးဝဵင်းလူင်ၵေႃႈပႃးလႄႈ တိူဝ်းတုမ်ႉတိူဝ်ႉၼမ်။ 1) တၢင်းလိုၵ်ႉၶွင် ဢိင်သၼ်ႇၼႆႉ မီး 10 kilometer မွၵ်ႈ 6 လၵ်း ပၢႆၵွၺ်းလႄႈ တိူဝ်းႁဵတ်းႁႂ်ႈ ပုင်ႈၶိုၼ်ႈမႃးတိူဝ်ႉငၢႆႈ။ 2) လွင်ႈၸုတ်ႈယွမ်း လွင်ႈၶႅင်လႅင်း ၵၢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈႁူင်းၵေႃႇၵၢႆႇ။ 3) ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းၼမ် - ၼႂ်းဝဵင်းမၼ်းတေလေးၼႆႉ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း မီးထိုင် 1.5 လၢၼ်ႉပၢႆပၢႆ လႄႈ ၽိုတ်ႉၵၼ်ယူႇ ပဵၼ် ပွၵ်ႉပဵၼ်ယွမ်ႇ။ 5) သႅၼ်းလိၼ်ၸွမ်းၽင်ႇမႄႈၼမ်ႉၵဵဝ်ႊ(Irrawaddy) ၼင်ႇ- ဝဵင်းမၼ်းတလေးၼႆႉ တေပဵၼ်သႅၼ်း လိၼ် Alluvial soil လိၼ်ၽုၺ်ႈ လႄႈ တေဢမ်ႇၵႅၼ်ႇမိူၼ်တၢင်ႇတီႈ။ 6) တီႈတေႉမၼ်း ၼႃႈလိၼ်ၼႆႉ ပဵၼ်ၼႃႈလိၼ် ဢိင်သၼ်ႇ ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီႊ ၼိူင်ႈပွၵ်ႈလႄႈ ဢမ်ႇမီးၵၢၼ်ႁၢင်ႈႁႅၼ်း ပၼ်တၢင်းႁူႉ ၽေးဢိင်ႇသၼ်ႇၼႆႉ တိူဝ်းတုမ်ႉတိူဝ်ႉၵူၼ်း ၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈ။ 7) ထႅင်ႈဢၼ်ၼိူင်ႈ ပဵၼ်ၶၢဝ်းယၢမ်း ဝၢၼ်ႈမိူင်းသုၵ်ႉပႃးသေ ၵၢၼ်ၸွၺ်ႈထႅမ်လႄႈ ၵၢၼ်ၸတ်းၵၢၼ်ၵူႊ လွင်ႈ ဢမ်ႇငၢႆႈလူမ်။

ဢဝ်မႃးၼိူင်းတင်းၵူႊမိူင်းမိူင်း

                  ဢိင်သၼ်ႇ 7.7 ဢၼ်လႆႈပဵၼ်ၵႂႃႇ မိူဝ်ႈ March 28 ၼႆႉ ႁႅင်းယူႇသေတႃႉ၊ ဢိင်ႇသၼ်ႇႁႅင်းၵႃႈႁိုဝ်ၵေႃႈ မၼ်း ဢမ်ႇပွင်ႇဝႃႈ တေတုမ်ႉတိူဝ်ႉလူႉယႂ်ႇသုမ်းလူင်ၼင်ႇၵွၼ်ႇ။ ပိူင်လူင်တႄႉ ၵၢၼ်ႁၢင်ႈႁႅၼ်းတူဝ်ႈတၼ်းလႄႈ လၢႆးၵေႃႇ သၢင်ႈႁိူၼ်းတိူၵ်ႈဢၼ်ႁဝ်းယူႇ။ ပေႃးမႃးၼိူင်း ဢိင်သၼ်ႇ ဢၼ်လႆႈပဵၼ်ၵႂႃႇတီႈ Japan၊ တၢင်းႁႅင်း မီး 9 ထိုင်တီႈ ပေႃးပဵၼ် ၽူင်းၼမ်ႉ သူႇၼႃႇမီႇသေတႃႉ ႁိူၼ်းတိူၵ်ႈပၢၼ်မႂ်ႇၼႆႉၵူၼ်ႇဢိတ်းဢီႈၵွၺ်း။

                  တီႈၸေႊမိူင်း California ၵေႃႈ ၵွပ်ႈမီးလွင်ႈႁၢင်ႈႁႅၼ်း လႅၵ်ႈလၢႆႊ ပၵ်းပိူင်ၵေႃႇသၢင်ႈလႄႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ လွင်ႈတုမ်ႉ ယွၼ်ႈယွမ်း။ ဢိင်ႇသၼ်ႇတီႈ Northridge၊ Los Angeles မိူဝ်ႈပီႊ 1994 ၼၼ်ႉ  မီးၵူၼ်းတၢႆ 100 လူင်းတႂ်ႈၵွၺ်းၵွၼ်ႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ဢိင်ႇသၼ်ႇ 7.8 Mw ဢၼ်ပဵၼ်ၵႂႃႇတီႈမိူင်း Turkey  မိူဝ်ႈပီႊ 2023 ၼႆႉၼႆၸိုင် ႁဵတ်းႁႂ်ႈႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းတၢႆ မီး ထိုင် 50,000 ပၢႆၵွၼ်ႇ။ ၵွပ်ႈမိူင်းၶဝ် ဢမ်ႇမီးပၵ်းပိူင်ၵေႃႇသၢင်ႈဢၼ်တႅတ်ႈတေႃး တႃႇႁေႉၵင်ႈဢိင်ႇသၼ်ႇလႄႈ ၸင်ႇ လႆႈႁူပ်ႉၼင်ႇၼႆ။ မိူၼ်ၼင်ႇၼႆၵွၺ်း ဢိင်ႇသၼ် 7.8 ဢၼ်ဢမ်ႇပိူင်ႈၵၼ် ဢၼ်တိုၵ်ႉပဵၼ်ၵႂႃႇ တီႈမိူင်း Nepal ၼႆႉ ၵေႃႈ ၵွပ်ႈႁဵတ်းႁိုၼ်းႁႂ်ႈယူႇလႆႈ ဢမ်ႇမီးပိူင်တႃႇႁေႉၵင်ႇဢိင်ႇသၼ်လႄႈ ၸင်ႇႁဵတ်းႁႂ်ႈ ၵူၼ်းလႆႈတၢႆထိုင်မွၵ်ႈ 9,000 ၵေႃႉ။ ၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈယဝ်ႉ ယၼ်ၼိူဝ်ႈဢွင်ႈတီႈဢၼ်ႁဝ်းယူႇသေ သင်မီးၸမ်သဵၼ်ႈဢဵၼ်ဢိင်ႇသၼ်ႇၼႆ ႁဵတ်းႁိူၼ်းႁႂ်ႈၵိုမ်း ႁေႉၵင်ႈပႃး လႆႈဢိင်ႇသၼ်ႇတႄႉ လီတီႈသုတ်း။ ၵမ်းလိုၼ်းတေႉ ၶႂ်ႈလၢတ်ႈဝႃႈ မိူင်းတႆးၼႆႉ တေဢမ်ႇလူဝ်ႇလႆႈမႆႈ ၸႂ် တွၼ်ႊၽေးဢိင်ႇသၼ်ႇၼႆႉ တၢၼ်ႇမိူင်းထုင်ႉပဵင်းလၢႆလၢႆပုၼ်ႈၵွၼ်ႇ။

တွၼ်ႊလူပ်းလိုၼ်း

ၶေႃႈႁုပ်ႈဢၼ်တႅမ်ႈမႃးၼႆႉ လၢတ်ႈထိုင် လွင်ႈဢိင်သၼ်ႇ ဢၼ်ပဵၼ်ၵႂႃႇ မိူဝ်ႈ ဝၼ်းထီႈ 28 လိူၼ် March ပီႊ 2025 ၼၼ်ႉ ဢၼ်မီးႁႅင်း 7.7 မၵ်ႇၼီႇၵျုတ်ႉ၊ ဢၼ်ပဵၼ်တီႈ ၵၢင်မိူင်းမၢၼ်ႊ၊ ႁိမ်းဝဵင်းၸေႊၵႅင်း။ ဢိင်သၼ်ႇပွၵ်ႈၼႆႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်းလူႉတၢႆလႄႈ မၢတ်ႇၸဵပ်းၼမ်၊ ႁိူၼ်းယေးလူႉသုမ်းၼမ်။ လိူဝ်ၼၼ်ႉ ဢိင်သၼ်ႇၼႆႉ ယင်းယွၼ်ႈထိုင်ပႃး မိူင်းထႆး၊ မိူင်းဢိၼ်းတီးယႃး၊ မိူင်းပင်းၵလႃးတဵသ်ႉလႄႈ မိူင်းၶႄႇၵွၼ်ႇ။

လိၵ်ႈဢၼ်ၼႆႉ ၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈတၢင်းပဵၼ်မႃး ဢိင်သၼ်ႇ၊ လွင်ႈတၢင်း ဢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈမိူင်းမၢၼ်ႊ ထူပ်းၺႃးဢိင် သၼ်ႇ ႁၢဝ်ႈႁႅင်း၊ လွင်ႈတၢင်းဢၼ်လႆႈႁၼ်တီႈမိူင်းတႆး လႄႈ တွၼ်ႊသွၼ် ဢၼ်ႁဝ်းၶဝ်ၸၢင်ႊလႆႈ ဢဝ်ၵႂႃႇႁဵတ်းၸွမ်း။

ၶေႃႁုပ်ႈလိၵ်ႈဢၼ်တႅမ်ႈမႃးၸမ်း…

• ဢိင်သၼ်ႇၼႆႉ ပဵၼ်လွင်ႈတူင်ႉၶၢႆႈ ၶွင်ၵွၼ်ႈၽႅၼ်ႇႁိၼ်လူင် (Tectonic plates) ဢၼ်မီးယူႇၼႂ်းၼႃႈလိၼ် ၵမ်ႇၾႃႇ။

• ဢိင်သၼ်ႇပွၵ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ၸွမ်းသဵၼ်ႈဢဵၼ်ႁွၺ်းၸတ်ႉ Sagaing Faults ဢၼ်ပဵၼ်သဵၼ်ႈဢဵၼ် ဢၼ်ၵႆႉမီး ဢိင် သၼ်ႇလႄႈ ၽေးယႂ်ႇလိူဝ်ပိူၼ်ႈ ၼႂ်းမိူင်း South East Asia ၼႆႉယူႇ။

• မိူင်းမၢၼ်ႊၼႆႉ ထူပ်းၺႃးဢိင်သၼ်ႇႁၢဝ်ႈႁႅင်း ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ လွင်ႈၸုတ်ႈယွမ်း လွင်ႈၶႅင်လႅင်း ၵၢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈႁူင်း ၵေႃႇၵၢႆႇ၊ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းၼမ်၊ သႅၼ်းလိၼ်ၸွမ်းၽင်ႇမႄႈၼမ်ႉၵဵဝ်ႊ၊ ဢမ်ႇမီးၵၢၼ်ႁၢင်ႈႁႅၼ်း ပၼ်တၢင်းႁူႉ ၽေးဢိင်ႇသၼ်ႇလႄႈ ၶၢဝ်းယၢမ်း ဝၢၼ်ႈမိူင်းသုၵ်ႉပႃး။

• ၵၢၼ်ႁၢင်ႈႁႅၼ်းတူဝ်ႈတၼ်းလႄႈ လၢႆးၵေႃႇသၢင်ႈႁိူၼ်းတိူၵ်ႈ ဢၼ်ႁဝ်းယူႇၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈ တႃႇႁေႉ ၵင်ႈၽေးဢိင်ႇသၼ်ႇ။

• မိူင်းတႆးၼႆႉ တေဢမ်ႇလူဝ်ႇလႆႈမႆႈၸႂ် တွၼ်ႊၽေးဢိင်ႇသၼ်ႇၼႆႉ တၢၼ်ႇမိူင်းထုင်ႉပဵင်းလၢႆလၢႆပုၼ်ႈၵွၼ်ႇ။